Doelgerichte therapie

Wat is doelgerichte therapie?

Doelgerichte therapie is een behandeling met tabletten die als doel heeft de kankercellen te doden. Als deze tabletten bij jou werken, kan je langer leven met longkanker. Deze behandeling geeft minder beschadiging aan gezonde cellen dan chemotherapie. Doelgerichte therapie is alleen voor patiënten met een mutatie of translocatie.

In het laboratorium wordt onderzocht of het weefsel van jouw longtumor bepaalde kenmerken (mutatie of translocatie) heeft. Een mutatie of translocatie is een ‘spontane’ verandering in genen. Een mutatie is een verandering in een gen. Een translocatie is een verplaatsing van stukjes binnen een gen. Bij de meeste mutaties of translocaties ontstaat deze niet door roken, zoals bij de meeste vormen van longkanker wel zo is.

Worden deze kenmerken gevonden, dan zal jouw behandelend arts speciale medicijnen voorschrijven. Dit heet doelgerichte therapie. Deze behandeling bestaat uit het slikken van tabletten. Bijwerkingen van deze behandelmethode zijn meestal minder erg dan bij chemotherapie. Er kan bijvoorbeeld huiduitslag of diarree ontstaan.

Er wordt veel onderzoek gedaan naar doelgerichte therapie bij niet-kleincellige longkanker. De verwachting is dat bepaalde vormen van longkanker hierdoor in de toekomst beter te behandelen zijn. De meest gebruikte doelgerichte therapieën op dit moment zijn gericht op de EGFR- en ALK- eiwitten. Vraag naar de werking en bijwerking van deze middelen bij jouw arts.

Doelgerichte therapie voor zeldzame longkankers (die minder dan 5% voorkomen) wordt alleen in expertisecentra gegeven. Voorbeelden van zeldzame longkankers zijn ALK, BRAF, HER2, MET, NRG1, NTRK, RET, ROS1. De expertisecentra zijn UMCG, MUMC, AVL, Amsterdam UMC, Erasmus MC, LUMC, Radboudumc en het UMCU. Ook bij zeldzame vormen van EGFR zoals de EGRF exon 20 en bij progressie van ziekte (groei van de kanker na of tijdens de eerste behandelvorm) bij EGFR moet de behandeling plaatsvinden in een expertisecentrum.

Renée over DNA-onderzoek bij longkanker

In deze video vertelt Renée hoe DNA-onderzoek uitwees welke behandeling het meest geschikt is.

Welke mutaties en translocaties zijn er?

EGFR

EGFR staat voor Epidermal Growth Factor Receptor. Een EGFR-eiwit zit op de buitenkant van een cel en zorgt voor het doorgeven van een signaal van buiten naar binnen om een cel te laten delen. EGFR is in ieder mens aanwezig, ook in gezonde personen. Soms is EGFR overactief. Dat betekent dat er continu signalen worden doorgegeven van buiten naar binnen. Hierdoor gaat de cel ongeremd delen, waardoor er kanker ontstaat. De overactiviteit kan komen door een verandering in het DNA: een mutatie. Dit is bij ongeveer één op de tien patiënten met niet-kleincellige longkanker in stadium 4 het geval. Longkankercellen met een EGFR-mutatie reageren vaak goed op behandeling met medicijnen die de werking van EGFR blokkeren. Deze medicijnen zijn tabletten. De tabletten worden doelgerichte therapie of TKI (tyrosine-kinase remmers) genoemd.

1e, 2e en 3e generatie medicijnen
Bekende medicijnen die gebruikt worden bij EGFR zijn gefitinib, erlotinib, afatinib, dacomitinib en osimertinib. De medicijnen die het eerst ontwikkeld zijn, noemt men 1e generatie middelen. Die daarna 2e generatie en die daarna 3e generatie.
1e generatie: erlotinib en gefitinib
2e generatie: afatinib en dacomitinib
3e generatie: osimertinib

1e of 2e lijns behandeling
Je kunt de doelgerichte therapie als 1e medicijn krijgen als je stadium 3b of 4 hebt. Dat heet 1e lijns behandeling.

Als je een speciale vorm van de EGFR mutatie, de T790M, krijgt nadat je een behandeling hebt gehad met erlotinib, gefitinib, dacomitinib of afatinib, dan kan je daarna (2e lijns behandeling) osimertinib krijgen.

Na een operatie
Je kunt osimertinib krijgen als je stadium 1b tot en met 3a hebt, waarbij de tumor helemaal is weggehaald. Hiervoor wordt een stukje van de tumor onderzocht om te kijken of je de EGFR mutatie hebt met exon 19 of exon 21. Als dat zo is, kan je na de operatie osimertinib krijgen.

In contact komen met patiënten met EGFR
Wil je in contact komen met andere patiënten met een EGFR mutatie, kijk dan ook eens in onze eigen besloten Facebookgroep of op de pagina van de Amerikaanse groep van EGFR patiënten.

ALK

ALK staat voor Anaplastic Lymphoma Kinase en is een eiwit dat aanwezig is in gezonde cellen. Als je longkanker positief is voor ALK, betekent dit dat het ALK-gen aan een ander gen geplakt zit. Dit wordt een ALK-fusie genoemd en ook dit is een verandering in het DNA. Door de ALK-fusie ontstaan continue signalen en een ongeremde celdeling, waardoor er kanker ontstaat. ALK is positief bij ongeveer één op de twintig patiënten. Longkankercellen die positief zijn voor ALK reageren vaak goed op behandeling met medicijnen die de werking van ALK blokkeren. Bekende medicijnen die gebruikt worden bij ALK zijn alectinib en crizotinib.

Wil je meer weten, kijk dan ook eens in onze eigen besloten Facebookgroep of op de pagina van de Amerikaanse groep van ALK patiënten.

KRAS

Het KRAS-eiwit zit binnenin een cel en zorgt voor het doorgeven van signalen om een cel te laten delen. KRAS is in ieder mens aanwezig, ook in gezonde personen. Soms zijn KRAS-eiwitten overactief. Hierdoor gaat de cel ongeremd delen waardoor er kanker ontstaat. Ook deze overactiviteit kan komen door een verandering in het DNA, oftewel een mutatie. Dit is bij ongeveer drie op de tien patiënten het geval. Vooralsnog lijkt de beste therapie hiervoor chemotherapie. Chemotherapie zorgt ervoor dat snel delende cellen geremd worden in hun groei of gedood worden. Niet alleen de kankercellen, maar ook gezonde cellen zoals van het haar worden dan geremd, waardoor bijvoorbeeld haaruitval optreedt. Bepaalde soorten chemotherapie worden gecombineerd met een zogenoemde angiogeneseremmer. Dit remt de bloedvatvorming rondom kankercellen. Kankercellen gebruiken deze bloedvaten voor zuurstof en voedingsstoffen. Een angiogeneseremmer kan aanvullend worden gegeven op chemotherapie om de werking van chemotherapie te versterken.

Wil je meer weten, kijk dan ook eens in onze eigen besloten Facebookgroep of op de pagina van de internationale groep van KRAS patiënten.

BRAF, HER2, MET, NRG1, NTRK, RET, ROS1

Op alle zeldzame mutaties of translocaties waar een doelgerichte therapie voor is, moet getest worden. Als je zo een zeldzame vorm van longkanker hebt, dan zal verwijzing naar een specifiek centrum nodig zijn. De expertisecentra zijn UMCG, MUMC, AVL, Amsterdam UMC, Erasmus MC, LUMC en het Radboud MC.

Vraag aan jouw arts welke analyses uitgevoerd worden en welke mogelijkheden er eventueel zijn om deel te nemen aan een klinische studie.

Wil je meer over ROS1 weten, kijk dan ook eens in onze eigen besloten Facebookgroep of op de pagina van de internationale patiëntengroep of op Merels Wereld.

Wil je meer weten over BRAF? Kijk dan ook eens in onze eigen besloten Facebookgroep of lees meer informatie over de internationale groep.

Wil je meer weten over RET? Er is een internationale Facebookgroep. Ook kun je deze organisatie bereiken via Twitter en e-mail.

Wil je meer weten over MET? Bekijk de pagina van de internationale groep.

Wil je meer weten over NTRK? Bekijk de pagina van de internationale groep.

Internationale biomarker groepen

Bij alle mutaties en translocaties hebben we de verschillende (internationale) groepen genoemd. Staat de internationale groep van jouw mutatie of translocatie er niet bij? Er is een website (in het Engels) met alle internationale biomarker groepen. Deze website wordt steeds aangevuld. Bekijk deze website en zoek jouw groep.

Medicijnen bij mutaties en translocaties

Hieronder staat welke medicijnen er bestaan in Nederland voor mutaties. Sommige medicijnen worden al vergoed door de zorgverzekering. Andere medicijnen kan je alleen krijgen als je meedoet aan een studie (onderzoek). Er zijn medicijnen die als eerste behandeling gegeven worden, maar er zijn ook medicijnen die pas gegeven worden nadat je eerst een ander soort behandeling hebt gekregen.

mutatie of translocatie	geneesmiddel stofnaam	merknaam	standaard zorg bij longkanker	nog geen standaard zorg bij longkanker, vraag je arts naar de mogelijkheden
ALK	crizotinib	Xalkori	√
ALK	alectinib	Alecensa	√
ALK	ceritinib	Zykadia	√
ALK	brigatinib	Alunbrig	√
ALK	lorlatinib	Lorviqua	√
BRAF V600 mutaties	dabrafenib met trametinib	Tafinlar met Mekinist	√
BRAF V600 mutaties	encorafenib met binimetinib	Braftovi		√
EGFR	erlotinib	Tarceva	√
EGFR	afatinib	Giotrif	√
EGFR	gefitinib	Iressa	√
EGFR	osimertinib	Tagrisso	√
EGFR	dacomitinib	Vizimpro	√
EGFR	ramucirumab met erotinib	Cyramza met Tarceva	√
EGFR bij progressie op 3e generatie middel	amivantamab met lazertinib en bevacuzimab	Leclaza met Rybrevant en Avastin		√
EGFR Exon 19del of Exon 21 (L858R)	lazertinib met amivantamab en chemotherapie en amivantamab met chemotherapie	Leclaza met Rybrevant en chemo		√
EGFR exon 20	amivantamab	Rybrevant		√
EGFR exon 20	poziotinib			√
EGFR exon 20	zipalertinib			√
EGFR exon 19 of exon 21 (L858R) stadium IB-IIIA nadat de tumor helemaal is weggehaald	osimertinib	Tarceva	√
HER2	trastuzumab met pertuzumab	meerdere merknamen,Perjeta		√
HER2	afatinib	Giotrif		√
HER2 en HER2 met exon 20	zongertinib			√
HER2 exon 20	poziotinib			√
KRAS	binimetinib met palbociclib	Mektovi met Ibrance		√
KRAS	trametinib met ponatinib	Mekinist met Iclusig		√
KRAS G12C	sotorasib	Lumakras		√
KRAS G12C	adagrasib	Krazati		√
MET	crizotinib	Xalkori		√
MET	tepotinib	Tepmetko	√
MET	capmatinib	Tabrecta		√
MET	telisotuzumab			√
NGR1	afatinib	Alecensa		√
NTRK	larotrectinib	Vitrakvi	√
NTRK	entrectinib	Rozlytrek	√
NTRK	repotrectinib			√
RET	pralsetinib	Gavreto		√
RET	regorafenib	Stivarga		√
RET	cabozantinib	Cometriq		√
RET	alectinib	Alecensa		√
RET	selpercatinib**	Retevmo		√
ROS1	crizotinib	Xalkori	√
ROS1	lorlatinib	Lorviqua		√
ROS1	repotrectinib			√
ROS 1	entrectinib	Rozlytrek		√

* amivantamab wordt als 2e lijns behandeling vergoed via een speciaal programma. Het programma heet Drug Access Protocol. Je kunt hier meer lezen over het programma. Op dit moment doen zeven ziekenhuizen mee met dit programma: Het Amsterdam UMC, het Antoni van Leeuwenhoek, het Erasmus MC, het LUMC, het MUMC+, het Radboudumc en het UMCG. Vraag je arts naar de mogelijkheid deel te nemen aan het programma als je een eerdere behandeling voor EGFR exon 20 hebt gehad en er toch weer groei is van de kanker.

Dit geldt voor:
Gevorderd EGFR exon 20 bij niet-kleincellige longkanker (NSCLC) na eerdere behandeling met chemotherapie die platinum bevat, als monotherapie.

**selpercatinib wordt als 2e lijns behandeling vergoed via een speciaal programma. Het programma heet Drug Access Protocol. Je kunt hier meer lezen over het programma. Op dit moment doen zes ziekenhuizen mee met dit programma voor selpercatinib: Het Amsterdam UMC, het Antoni van Leeuwenhoek, het Erasmus MC, het LUMC+, het Radboudumc en het UMCG. Vraag je arts naar de mogelijkheid deel te nemen aan het programma als je een eerdere behandeling voor RET hebt gehad en er toch weer groei is van de kanker.

Dit geldt voor:
Gevorderd RET-fusiepositief niet-kleincellige longkanker (NSCLC) na eerdere behandeling met immunotherapie en/of chemotherapie die platinum bevat, als monotherapie.