Lees verder
De afgelopen tien jaar zijn er veel belangrijke ontwikkelingen geweest voor de behandeling van longkanker. Er zijn twee nieuwe behandelvormen bijgekomen: immuuntherapie en doelgerichte therapie. Het is belangrijk om te weten welke vorm van longkanker iemand heeft. Door een stukje tumorweefsel in het laboratorium te onderzoeken, kan bepaald worden welke behandeling het beste bij de patiënt past. De rol van biomarkers speelt hierbij een grote rol. Patholoog Daniëlle Cohen legt het uit.
Wat zijn biomarkers?
Onder de microscoop ziet elke tumor er anders uit. Deze onderlinge verschillen tussen tumoren zijn meetbaar. Soms ziet de patholoog deze verschillen alleen door te kijken, soms door nog dieper te kijken – bijvoorbeeld in het DNA van de tumor. Deze meetbare factoren noemen we biomarkers. Ook bij longkanker worden biomarkers gebruikt. Dr. Cohen: “In tumorweefsel, vaak afkomstig van een biopt, kijken we niet alleen naar hoe de tumor eruit ziet. We bepalen ook met behulp van deze biomarkers wat de kans is dat deze tumor zal gaan reageren op bepaalde soorten therapie. Deze informatie is erg belangrijk voor het maken van een behandelplan voor elke individuele patiënt met longkanker.”
De rol van biomarkers in de diagnostiek van longkanker
“Een biopt of punctie is in veel gevallen een belangrijk onderdeel van de diagnose ‘longkanker’”, vertelt dr. Cohen. “Helaas komen uitzaaiingen vaak voor bij longkanker. Wanneer een patiënt uitzaaiingen heeft, onderzoeken we het DNA van de kankercellen. Vaak zijn hier veranderingen, ofwel mutaties in te vinden. Sommige mutaties zorgen voor ontregeling van bepaalde genen. Deze gemuteerde genen veroorzaken dan ongeremde groei, waardoor een tumor kan ontstaan. Een bekende mutatie in longkanker is EGFR. Als in dat specifieke gen een mutatie zit, zorgt dat gen ervoor dat de tumor gaat groeien.
Medicijnen die zich heel gericht op dit gen focussen, door verdere groei van de tumor via die route te blokkeren, noemen we ‘doelgerichte therapie’. Naast EGFR zijn er steeds meer vergelijkbare genen bekend waar doelgerichte behandelingen voor beschikbaar zijn. DNA-onderzoek speelt dan ook een steeds grotere rol."
Naast DNA-onderzoek, werd duidelijk dat het immuunsysteem een belangrijke rol speelt bij longkanker. Normaal gesproken ruimt het immuunsysteem lichaamsvreemde cellen en kankercellen op. Maar bij een deel van de longkankersoorten is het zo dat de kankercellen zich voor het immuunsysteem weten te verstoppen. “Dat doen ze met het eiwit PD-L1, een soort “onzichtbaarheidsmantel” voor de kankercellen. Dankzij immuuntherapie kun je de tumorcellen weer zichtbaar maken voor het immuunsysteem en doden.”
“DNA-analyse voor doelgerichte therapie en PD-L1 voor immuuntherapie zijn momenteel de belangrijkste biomarkers bij longkanker. Op alle biopten van mensen met uitgezaaide longkanker doen we tegenwoordig DNA-analyse en de PD-L1-test. De laatste vijf jaar is dat standaard geworden, dit is een kleine revolutie.”
Helaas zijn er toch nog veel patiënten waarbij geen aangrijpingspunt voor doelgerichte therapie wordt gevonden. En is immuuntherapie niet bij alle patiënten succesvol. Er is dus nog veel werk te doen om meer en betere biomarkers bij longkanker te vinden.
Het belang van een goed biopt
Een biopt is een stukje weefsel of een aantal cellen van de tumor of een uitzaaiing. De longarts krijgt dit materiaal door een punctie met behulp van echografie, CT-scan of bronchoscopie. Dr. Cohen: “Als pathologen willen we graag zo veel mogelijk materiaal hebben, om het onderzoek zo goed mogelijk uit te kunnen voeren voor het beste resultaat. Er is een minimum van 100 cellen en dat is heel erg weinig. Hoe meer weefsel we hebben, hoe beter de kans van slagen van het onderzoek. En daarmee is de kans groter dan we kunnen voorspellen of immuuntherapie of doelgerichte therapie een goede behandeloptie voor een patiënt is.
Biomarkers in de toekomst
Het DNA wordt steeds verder ontrafeld en er worden steeds meer genen gevonden waar een behandeling tegen is. Dr. Cohen: “Het zijn kleine groepjes van patiënten met een bepaalde genetische mutatie. Als pathologen kijken we daarom naar steeds meer genen. Er is nog geen therapie voor alle mutaties. Vaak is er wel een behandeling in ontwikkeling in zogenaamde studies. Soms kan de longarts een patiënt door deelname aan een studie toch enig behandelperspectief bieden. Voor 10 tot 20 procent van de bekende mutaties is nu een behandeling.”
“In bepaalde expertisecentra wordt gewerkt met Whole Genome Sequencing, waarbij álle genen in het DNA worden gecontroleerd op mutaties. Dat betekent dat we steeds meer mutaties zullen vinden en dat er steeds meer behandelingen komen voor specifieke genen in tumorcellen.” Verder ziet zij een ontwikkeling voor meer soorten immuuntherapie. "Nu is er voornamelijk immuuntherapie gericht op PD-L1, maar kankercellen gebruiken meer manieren om het immuunsysteem te ontduiken. Naarmate we die manieren vinden, kunnen we ook daarvoor immuuntherapieën ontwikkelen. Ook kunnen en moeten we de biomarkers om patiënten te identificeren die goed zullen reageren op PD-L1-gerichte therapie nog verder verbeteren. Onderzoek blijft dus op alle fronten nodig.”
Dit artikel staat op de website Mijn Gezondheidsgids.
Vraag het de arts
Danielle Cohen is
sinds 2018 longpatholoog in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) in
Leiden. Ze is ook een van de artsen die vragen over longkanker beantwoorden in
onze rubriek Vraag het de arts.
Heb je een vraag voor Danielle Cohen? Of voor een van de andere experts?
Danielle Cohen, patholoog LUMC